ابن‌سراقه ابوالحسن محمد بن یحیی عامری بصریاِبن سُراقه، ابوالحسن محمد بن یحیی عامری بصری (د ح ۴۱۰ق/۱۰۱۹م)، محدث، فقیه و رجالی شافعی بود. ۱ - بیوگرافیاز زندگی وی اطلاعی در دست نیست. همین اندازه می‌دانیم که در فقه شافعی و حدیث بسیار توانا بوده و در این میان به حدیث دلبستگی وافر داشته و به قصد فراگیری حدیث به فارس ، اصفهان ، دینور و اهواز مسافرت کرده و مدتی نیز درآمِد (دیار بکر) اقامت گزیده است. [۱]
ذهبی، محمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۷، ص۲۸۱، به کوشش شعیب ارنؤوط و محمد نعیم عرقسوسی، بیروت، ۱۹۸۵م.
[۲]
سبکی، عبدالوهاب، طبقات الشافعیة الکبری، ج۴، ص۲۱۱، به کوشش عبدالفتاح محمد حلو و محمود محمد طناحی، قاهره، ۱۹۶۶م.
۲ - اساتیدوی از ابن داسه ، ابواسحاق هُجَیْمی و ابن عبّاد روایت کرده است. [۳]
ذهبی، محمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۷، ص۲۸۱، به کوشش شعیب ارنؤوط و محمد نعیم عرقسوسی، بیروت، ۱۹۸۵م.
از دیگر استادانش می‌توان ابوالفتح اَزْدی موصلی (د ۳۷۴ق/۹۸۴م) که در موصل از او استفاده کرده، ابوالحسین ابن لبّان ، و ابوالحسن دارقطنی (د ۳۸۵ق/۹۵۵م) را نام برد. [۴]
عبادی، محمد، طبقات الفقهاءِ الشافعیة، ج۱، ص۱۰۰، به کوشش گوستا ویتستام، لیدن، ۱۹۶۴م.
[۵]
ذهبی، محمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۷، ص۲۸۱، به کوشش شعیب ارنؤوط و محمد نعیم عرقسوسی، بیروت، ۱۹۸۵م.
[۶]
اسنوی، عبدالرحیم، طبقات الشافعیة، ج۲، ص۲۷، به کوشش عبدالله جبوری، بغداد، ۱۳۹۱ق/۱۹۷۱م.
۳ - ملقب به حافظملقب بودن او به حافظ [۷]
ذهبی، محمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۷، ص۲۸۱، به کوشش شعیب ارنؤوط و محمد نعیم عرقسوسی، بیروت، ۱۹۸۵م.
حکایت از مهارتش درحدیث و پایگاه‌روایی‌ِ او دارد.۴ - آثارابنسراقه ۱۵ تألیف در فقه ، حدیث، فرایض ، سجلاّت (عهود و احکام) و علم اعداد پدید آورده که نسخ آن‌ها در دست نیست، و آن‌ها عبارتند از کتاب مالایسع المکلّف جهله، الاعجاز، الا´دب الشّاهد و ما یثبت به الحق علی الجامد، ادب القضاة، الا´عداد که ابن الصّلاح از آن فواید و غرایبی نقل کرده است، کتاب التلّقین، کتاب الحیل، الکشف عن اصول‌ِ، الفرائض بذکر البراهین و الدّلائل که کتابی قطور است، الشّافی که در باب وصیت و ارث است، شرح مختصر المزنی، و نیز کتابی درباره شهادات است. [۸]
سبکی، عبدالوهاب، بقات الشافعیة الکبری، ج۴، ص۲۱۲، ط به کوشش عبدالفتاح محمد حلو و محمود محمد طناحی، قاهره، ۱۹۶۶م.
[۹]
اسنوی، عبدالرحیم، طبقات الشافعیة، ج۲، ص۲۷، به کوشش عبدالله جبوری، بغداد، ۱۳۹۱ق/۱۹۷۱م.
[۱۰]
ابن قاضی شهبه، ابوبکر، طبقات الشّافعیة، ج۱، ص۱۹۴- ۱۹۵، به کوشش حافظ عبدالعلیم خان، حیدرآباد دکن، ۱۹۷۸.
[۱۱]
طاش کوپری‌زاده، احمد، مفتاح السعادة، ج۲، ص۴۸۲- ۴۸۸، بیروت، ۱۹۸۵م.
[۱۲]
حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج۲، ص۱۶۳۵.
زرکلی [۱۳]
زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۷، ص۱۳۶، بیروت، ۱۹۸۶م.
گوید: یکی از آثار ابن سراقه را با عنوان التفّاحة فی مقدمات المساحة (رساله‌ای در یک برگ) در واتیکان دیده است.۵ - فهرست منابع(۱) ابن قاضی شهبه، ابوبکر، طبقات الشّافعیة، به کوشش حافظ عبدالعلیم خان، حیدرآباد دکن، ۱۹۷۸. (۲) اسنوی، عبدالرحیم، طبقات الشافعیة، به کوشش عبدالله جبوری، بغداد، ۱۳۹۱ق/۱۹۷۱م. (۳) حاجی خلیفه، کشف الظنون. (۴) ذهبی، محمد، سیر اعلام النبلاء، به کوشش شعیب ارنؤوط و محمد نعیم عرقسوسی، بیروت، ۱۹۸۵م. (۵) زرکلی، خیرالدین، الاعلام، بیروت، ۱۹۸۶م. (۶) سبکی، عبدالوهاب، طبقات الشافعیة الکبری، به کوشش عبدالفتاح محمد حلو و محمود محمد طناحی، قاهره، ۱۹۶۶م. (۷) طاش کوپری‌زاده، احمد، مفتاح السعادة، بیروت، ۱۹۸۵م. (۸) عبادی، محمد، طبقات الفقهاءِ الشافعیة، به کوشش گوستا ویتستام، لیدن، ۱۹۶۴م. ۶ - پانویس
۷ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن‌سراقه»، ج۳، ص۱۳۰۱. |